فرض کنید نتایج تست خون شما برای بیماری سلیاک آمده است و جواب منفی است، اما شما هنوز احساس سلامتی نمی‌کنید. چکار می‌کنید؟ اگر از علائمی رنج می‌برید که به نظرتان به گلوتن ربط دارند، به احتمال زیاد “حساست گلوتنی غیر سلیاکی” دارید. تحقیقات انجام شده در ایالات متحده نشان می‌دهد که تقریبا ۱۸ میلیون از افراد این جامعه حساست گلوتنی دارند. این رقم می‌دانید یعنی چه؟ یعنی تعداد افرادی که حساسیت گلوتنی دارند ۶ برابر بیشتر از تعداد افرادی است که به بیماری سلیاک مبتلا هستند. محققین هنوز تازه وارد این مسیر شده‌اند و درک کامل و جامعی از حساسیت به گلوتن ندارند اما ما قصد داریم هر آن چه که تا به امروز در این مورد یاد گرفته‌ایم را به شما هم آموزش بدهیم.
حساسیت به گلوتن در برابر عدم پذیرش گلوتن
اگر کمی در مورد گلوتن و مسائل مربوط به آن مطالعه کرده باشید احتمالا دیده‌اید که بعضی اوقات حساسیت به گلوتن با عدم پذیرش گلوتن اشتباه گرفته می‌شود. در سال ۲۰۱۲ محققین برتر در زمینه بیماری سلیاک در نروژ نشتسی برگزار کردند تا در مورد مباحث مربوط به این موضوع و سایر بیماری‌های مربوط به گلوتن گفت و گو کنند. در این نشست محققین به این نتیجه رسیدند که اصطلاح حساسیت به گلوتن نحوه صحیح اشاره به این مسئله است، نه عدم پذیرش گلوتن. تحقیقات و اطلاعات در مورد حساسیت به گلوتن در حال پیشرفت و توسعه است و به همین دلیل اطلاعات ما هم در این زمینه در حال رشد است. تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که گلوتن به تنهایی دلیل اصلی نشانه‌های بیماری که ما به اسم حساسیت به گلوتن می‌شناسیم نیست. نتایج این تحقیقات کشف کرده‌اند که FODMAP ها (گروهی از کربوهیدرات‌ها که به راحتی قابل هضم نیستند) علت اصلی بروز نشانه‌های این بیماری است. بهتر است بدانید که گندم و جو (که هر دو غلات دارای گلوتن هستند) دارای حجم زیادی از این کربوهیدرات‌ها هستند.
حساسیت به گلوتنِ بدون سلیاک چیست؟
اصطلاح حساسیت به گلوتن برای افرادی استفاده می‌شود که تحمل مصرف گلوتن را ندارند و نشانه‌هایی مانند نشانه‌های بیماری سلیاک را تجربه می‌کنند ولی در عین حال پادتن‌ها و آسیب‌های داخلی موجود در بیماری سلیاک را ندارند.
نشانه‌های حساسیت به گلوتنِ بدون سلیاک چیست؟
نشانه‌های حساسیت به گلوتن شباهت زیادی به نشانه‌های بیماری سلیاک دارند. با این وجود طبق تحقیقات منتشر شده، افرادی که به حساسیت به گلوتنِ بدون سلیاک مبتلا هستند دارای نشانه‌های آسیب غیر روده‌ای هستند. برخی از این نشانه‌ها عبارت‌اند از سردرد، “سنگینی سر”، درد مفاصل، و بی حسی در پاها، بازوها و انگشتان. این نشانه‌ها معمولا چندین ساعت تا چندین روز بعد از هضم گلوتن پدیدار می‌شوند.
اگر نشانه‌های این دو وضعیت این همه مشابه‌اند، پس چه فرقی با همدیگر دارند؟
از لحاظ پزشکی، حساسیت به گلوتن نسبت به بیماری سلیاک خطر و جدیت کمتری دارد. حسایت به گلوتن معمولا مواردی مانند انتروپاتی، برانگیختگی ترانس گلوتامیناز بافتی، آندومیسیم و یا پادتن‌های آمیدزدایی شده گلیادین را به همراه ندارد و این نوع نشانه‌ها مختص بیماری سلیاک هستند. به عبارت دیگر، افرادی که مبتلا به حساسیت به گلوتن هستند، اگر برای بیماری سلیاک تست خون بدهند، نتیجه‌شان مثبت نخواهد بود. تحقیقات همچنین نشان داده‌اند که حساسیت به گلوتن آسیبی که بیماری سلیاک به روده‌ها وارد می‌کند را ندارد. آسیب جدی به روده‌ها باعث می‌شود که سموم، باکتری‌ها، پروتئنی مواد غذایی هضم نشده از دستگاه گوارش عبور کرده و وارد جریان خون شوند.
آیا حساسیت به گلوتنِ بدون سلیاک با آلرژی (حساسیت) به گندم تفاوت دارد؟
بله! حساسیت‌ها (که شامل حساسیت به گندم هم می‌شود) معمولا به تست‌های ایمونوگلوبین E ارتباط دارند. این نوع حساسیت‌ها معمولا با استفاده از آزمایش پوستی (skin prick test) و تست ایمونوگلوبین مخصوص گندم شناسایی می‌شوند. افرادی که نشانه‌های مربوط به گلوتن را دارند ولی نتیجه تست گندم برای آن‌ها منفی است ممکن است دارای حساسیت گلوتنی باشند.
تست حساسیت به گلوتن
در مواردی که نشانه‌های حساسیت به گلوتن وجود دارد بهترین راه این است که مستقیما به پزشک متخصص مراجعه شود. در مه سال ۲۰۱۲، یک وبینار آنلاین توسط چند متخصص در زمینه گلوتن برگزار شد که در آن، متخصصصین در مورد اطلاعات فعلی موجود در زمینه گلوتن و همچنین فرایند تشخیص آن صحبت کردند. یکی از این متخصصین بیان کرد که هنوز هیچ نشانه بیولوژیکی قابل اطمینان برای تشخیص حساسیت به گلوتن وجود ندارد و همچنین تاریخچه بیماری شخص در تشخیص حساسیت به گلوتن نقش مهمی دارد.
چگونه تست حساسیت به گلوتن انجام بدهم؟
در حال حاضر هیچ راه پیشنهادی مناسبی برای تست حساسیت به گلوتن وجود ندارد. برخی از دکترها از تست خون یا تست بزاق دهان استفاده می‌کنند اما اعتبار این تسن‌ها هنوز به اثبات نرسیده است و به این دلیل مورد پذیرش متخصصان این زمینه نیستند.
پس چگونه تشخیص انجام شود؟
تشخیص حساسیت به گلوتن معمولا با جذف گزینه انجام می‌شود: یعنی تمامی مواردی که به این بیماری ربطی ندارند حذف می‌شوند و فقط موارد مرتبط (اگر وجود داشته باشند)، بررسی می‌شوند. متخصصین پیشنهاد می‌دهند که شما در ابتدا تست حساسیت به گندم و سپس تست بیماری سلیاک انجام بدهید. اگر نتیجه هر دوی این آزمایشات منفی باشند، پزشک متخصص شما می‌تواند رژیم غذایی خالی از گلوتن به شما پیشنهاد بدهد. اگر نشانه‌های شما با این رژیم کمتر شوند، به احتمال قوی به گلوتن حساسیت دارید.
حالا فرض کنید که رژیم خالی از گلوتن را شروع کرده‌اید و وضعیت جسمانی و سلامتی تان بهتر شده است. آیا می‌توان به این نتیجه رسید که به حساسیت به گلوتن مبتلا هستید؟ اصلا احتمال این که شما به جای حساسیت به گلوتن، به بیماری سلیاک مبتلا باشید وجود دارد. اما از آنجایی که بیماری سلیاک یک وضعیت همیشگی بوده و نیازمند یک رژیم همیشگی خالی از گلوتن و نظارت مداوم پزشک است، حتما توصیه میکنیم که با ابزار دقیق و کمک متخصصین برای آن اقدام کنید. یکی از گزینه‌های موجود برای انجام این کار استفاده از تست ژنتیک برای بیماری سلیاک است. اگر نتیجه این تست منفی باشد دیگر نباید نگران بیماری سلیاک باشید ولی اگر نتیجه مثبت باشد، نیاز است که تست‌های بیشتری انجام بدهید. یکی دیگر از راه‌های تشخیص این بیماری این است که زیر نظارت پزشک کمی گلوتن در رژیم غذایی خودتان داشته باشید (که به این روش “چالش گلوتن” گفته می‌شود) تا مطمئن شوید که دچار بیماری سلیاک هستید یا نه. مهم‌تر از همه این موارد این است که قبل از اینکه هر نوع درمان یا دارویی را استفاده کنید، در مورد وضعیت سلامت و تمامی نشانه‌های خودتان به صورت دقیق با پزشکتان صحبت کنید. اگر قبل از اینکه فرایند تشخیص این بیماری را شروع کنید، از رژیم غذایی بدون گلوتن استفاده کنید در حقیقت تشخیص را دشوارتر کرده‌اید.
آیا تشخیص اشتباه حساسیت به گلوتن خطرناک است؟
از آنجایی که تنها راه درمان حساسیت به گلوتن استفاده از رژیم غذایی بدون گلوتن است، تا زمانی که تحت نظارت مداوم پزشک باشید و از رژیم غذایی متعادل خودتان را حفظ کنید هیچ خطری سلامت شما را تهدید نمی‌کند. اما به یاد داشته باشید که بسیاری از بیماری‌های گوارشی نشانه‌های مشابهی دارند و به این دلیل خطر اصلی در این است که شخصی که دچار حساسیت به گلوتن است به درستی تشخیص داده نشود و این کار باعث ایجاد عارضه‌های جدی تری شود.
حساسیت به گلوتن: موارد خانوادگی
هنوز سوالات زیادی در مورد حساسیت به گلوتن بدون جواب مانده‌اند. به همین دلیل در این بخش اطلاعاتی در مورد پیشرفت تحقیقات مربوط به این زمینه برای شما آورده‌ایم تا همیشه به روز بمانید!
آیا داشتن فردی در خانواده با بیماری سلیاک احتمال ابتلا به حساسیت به گلوتن را افزایش می‌دهد؟
با اینکه هنوز هیچ داده و اطلاعاتی در این زمینه منتظر نشده است ولی تجربه متخصصین در این زمینه نشان داده است که تعداد قابل توجهی از موارد بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن بوده‌اند که در آن بیش از یک عضو خانواده مبتلا به این موارد بوده‌اند.
اگر شخصی حساسیت به گلوتن داشته باشد و همچنان به مصرف گلوتن ادامه دهد، به بیماری سلیاک مبتلا خواهدشد؟
راستش را بخواهید هنوز اطلاعات کافی برای پاسخ به این سوال وجود ندارد. زمانی که بدانیم حساسیت به گلوتن دقیقا توسط چه عامل یا عواملی در بدن ایجاد می‌شود، آن موقع می‌توانیم جواب این سوال را هم بدهیم. اما پیشنهاد ما این است که برای ژن سلیاک آزمایش بدهید: اگر این ژن در شما وجود نداشته باشد، به آن مبتلا نخواهید شد، حتی اگر به گلوتن حساسیت داشته باشید.
آیا علائم فیزیکی مشخصی وجود دارد که به حساسیت به گلوتن ارتباط داشته باشد؟
متاسفانه اطلاعات کافی برای پاسخ به این سوال هم وجود ندارد و تنها چیزی که در این زمینه توسط تجربه ثابت شده است این است که علائمی مانند سردرد و اصطلاحا “سنگینی سر” ارتباط خاصی با این بیماری و حساسیت دارند.
موارد خودایمنی و عصب شناختی
تحقیقات نشان داده‌اند که بیماری سلیاک با حالات خودایمنی و عصب شناختی مانند سردرد و نوروپاتی پیرامونی ارتباط دارد. اما زمانی که بحث سر حساسیت به گلوتن باشد، ارتباط این دو چندان برای محقیقت مشخص نشده است. اما در پرسش و پاسخ‌هایی که از متخصصین این زمنیه شده است، طاطلاعات به روز مفیدی به دست آمده است و برای شمایی که به فکر سلامتی خودتان هستید حتما توصیه میکنیم که از این اطلاعات استفاده نمایید.
آیا داشتن حساسیت به گلوتن ریسک ابتلا به سایر اختلالات خودایمنی را افزایش می‌دهد؟
هنوز ۱۰۰ درصد در این زمینه مطمئن نیستیم اما از آنجایی که این مورد به اندازه بیماری سلیاک ریشه و استعداد ژنتیکی ندارد، احتمال این که حساسیت به گلوتن به سایر اختلالات خود ایمنی ربط پیدا کند کم است. البته تحقیقات در این زمینه هنوز به حد اعلای خود نرسیده است و نیاز به پیشرفت و تحقیق بیشتری دارد.
سخن نهایی!
در این مقاله تمام آن چیزی که در مورد بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن را در اختیار داشتیم با شما به اشتراک گذاشتیم. با اینکه جدیت و خطر این موارد از شخص به شخص فرق می‌کنند و تا حد زیادی به وضعیت جسمانی شما بستگی دارند، اما تاکید میکنیم که اگر چنین علائمی را در خودتان متوجه شدید حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید. اگر گوارش شما نیز به گلوتن حساس است یا به بیماری سلیاک مبتلا هستید، توصیه میکنیم به بخش آشپزی بدون گلوتن سلینو کاله سر بزنید و طعم یکی زندگی بدون گلوتن را تجربه کنید.