بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است که در افرادی که به لحاظ ژنتیکی مستعد هستند بروز پیدا می‌کند. مصرف گلوتن در افرادی که مبتلا به سلیاک هستند، باعث آسیب به روده‌ی کوچک می‌شود. بر اساس آمار، از هر ۱۰۰ نفر در دنیا یک نفر به بیماری سلیاک دچار است. وقتی افرادی که بیماری سلیاک دارند گلوتن می‌خورند، (گلوتن پروتئینی است، که در گندم یافت می‌شود.) بدن آنها واکنش ایمنی نشان می‌دهد که به روده کوچک آسیب می‌زند. روده کوچک پرزهایی دارد که وظیفه آنها جذب مواد غذایی لازم برای بدن است.
این پرزها مانند یک سد غذایی رفتار می‌کنند، مواد غذایی که بدن نیاز دارد را از این سد عبور داده و وارد خون می‌کند و موادی که نباید وارد خون بشوند در این سد متوقف می‌شوند و دفع می‌شوند. این واکنش دستگاه ایمنی و تخریب پرزها باعث می‌شود روده کوچک نتواند فرآیند جذب مواد غذایی را به درستی انجام دهد و در نتیجه‌ی این سوء عملکرد، برای فرد مشکلات طولانی مدت و جدی ایجاد می‌شود. این بیماری از نسل به نسل منتقل می‌شود و ژنتیکی است. در نتیجه افرادی که یکی از اعضای خانواده‌شان مبتلا به بیماری سلیاک است، ریسک ابتلا به سلیاک را تا ۱۰ درصد دارند.
عوارض طولانی مدت بیماری سلیاک
بیماری سلیاک در هر سنی با خوردن گلوتن گندم می‌تواند آغاز شود و پیشروی کند. اگر این بیماری درمان نشود، خطرات جدی برای سلامتی به همراه خواهد داشت. یکی از خطرات جدی این است که این بیماری خودایمنی شکل‌گیری بیماری‌های خودایمنی دیگری را در بدن تسریع می‌کند. مثل دیابت نوع ۱ (که نوعی بیماری خودایمنی است.) کم خونی، ناباروری، میگرن و انواع سرطان‌های روده. به صورت کلی عوارض بلند مدت سلیاک درمان نشده عبارتند از:
- کم خونی فقرآهن
- پوکی استخوان زودرس
- پوکی استخوان زودرس
- حساسیت به لاکتوز
- کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی
- اختلالت دستگاه عصبی مرکزی
- ناکارآمدی پانکراس
- سرطان روده
- ناکارآمدی کیسه صفرا
- بروز اختلالات عصبی مثل میگرن، اختلال هماهنگی عضلات و جنون
یک پژوهش که سال ۱۹۹۹ انجام شد نشان داد هرچه بیماری سلیاک دیرتر درمان شود خطر ابتلا به دیگر بیماری‌های خودایمنی بیشتر می‌شود.
علائم سلیاک
تشخیص بیماری سلیاک سخت است زیرا این بیماری در افراد مختلف، تاثیرات و علائم متفاوتی ایجاد می‌کند. بیش از ۲۰۰ علامت شناخته شده برای سلیاک وجود دارد که در دستگاه گوارشی یا بقیه قسمت‌های بدن اتفاق می‌افتد. بعضی افراد در کودکی مبتلا به سلیاک می‌شوند و برخی در جوانی تازه با علائم سلیاک مواجه می‌شوند؛ اینکه چرا در افراد مختلف زمان بروز متفاوت است هنوز ناشناخته است. برخی افراد هیچکدام از علائم سلیاک را ندارند اما در آزمایش خون بیماری سلیاک را مثبت نشان می‌دهند و برخی ممکن است نتیجه آزمایش را منفی بگیرند اما بعضی علائم سلیاک را داشته باشند. به هرحال چه افراد علائم را نشان بدهند و چه نشان ندهند، در معرض خطرعوارض سلیاک هستند. علائم سلیاک که مربوط به دستگاه گوارشی هستند را بیشتر کودکان نشان می دهند. این علائم عبارتند از:
- نفخ شکم
- اسهال مزمن
- استفراغ
- از دست دادن ناگهانی وزن
- خستگی مفرط
- ADHD
- تحریک پذیری و بی حوصلگی
- آسیب به دندان و لثه
- کند شدن یا متوقف شدن رشد
علائم سلیاک در جوانان
در جوانان علائم گوارشی کمتر مشاهده می‌شود. تنها یک سوم جوانانی که بیماری سلیاک دارند، اسهال را تجربه می‌کنند. جوانانی که بیماری سلیاک دارند علائم زیر را دارند:
- کمبود آهن
- خستگی مفرط
- درد مفصل‌ها و استخوان
- اختلالات کبدی و صفرا ( مثل کبد چرب)
- پوکی استخوان
- اضطراب و افسردگی
- میگرن
- نازایی
- پیدایش زخم‌هایی در دهان
- اختلال در دستگاه عصبی محیطی مثلا لرزش دست
- پریود نامنظم
اشکال مختلف حساسیت به گلوتن گندم
سازمان جهانی بیماری‌های گوارشی بیماری سلیاک را در دو دسته طبقه بندی می‌کند:
سلیاک کلاسیک
فرد علائمی از سوجذب گوارش مثل اسهال دارد و کودکان علائم کندی رشد یا کم شدن وزن را نشان می‌دهند.
سلیاک غیر کلاسیک
در این حالت فرد علائم ملایمی از مشکلات گوارشی دارد، اما علائم مشخصی از سوجذب گوارشی ندارد و بیشتر علائم نامربوطی مثل کمبود آهن، خستگی مفرط، میگرن، افسردگی و نازایی دارد.
سلیاک خاموش
شکلی از این بیماری است که فرد هیچ علائمی از خود بروز نمی‌دهد اما با مصرف گلوتن به روده کوچک او آسیب می‌رسد بدون اینکه بداند. این افراد وقتی یک رژیم بدون گلوتن را آغاز می‌کنند، وضعیت سلامت آنها بهبود پیدا می‌کند و نفخ شکم آنها از بین می‌رود.
چه زمانی به داشتن بیماری سلیاک شک کنم؟
این بیماری هنگامی که یک طفل شروع به خوردن غلات حاوی گلوتن می کندآشکار می شود. اما در برخی ممکن است تا بزرگسالی هم ظاهر نشود. ظهور این بیماری ممکن است بعد از عمل جراحی دستگاه گوارش، استرس، بارداری و یا عفونت ویروسی آشکار گردد. علایم کلاسیک سلیاک که معمولا در دستگاه گوارش تظاهر می کند شامل: اسهال، اسهال چرب، مدفوع بدبو، نفخ شکم، خستگی و کاهش وزن باشد. البته در مواردی نیز بدون علایم می باشد. این بیماری عوارض طولانی مدت زیادی دارد و می‌تواند بیماری‌های دیگر را تسریع کند. پس افرادی که بیماری سلیاک معرض آسیب هستند و هرچه زودتر باید این بیماری را تشخیص دهند. با توجه به گفته مرکز بیماری سلیاک در دانشکده علوم پزشکی کلمبیا، هر کس که ماه‌ها است از بیماری غیرقابل توضیح و نامشخص و سمجی رنج می‌برد باید به داشتن سلیاک شک کند و آزمایش‌های مربوط به آن را انجام دهد افرادی که نزدیکان درجه یک آنها این بیماری را دارند چون احتمال بیشتری برای ابتلا دارند بهتر است مراقب علائم این بیماری باشند و آزمایش بدهند. کودکان بالای ۳ سال که علائم سلیاک را نشان می‌دهند باید تست شوند. افرادی که یک بیماری خودایمنی دیگر مثل دیابت نوع ۱ یا بیماری‌های خودایمنی مربوط به تیرویید را دارند بهتر است از نظر بیماری سلیاک ارزیابی شوند.
حساسیت غیر سلیاکی به گندم
بعضی افراد هستند که به گلوتن گندم حساسیت نشان می‌دهند، اما در آزمایش‌های سلیاک منفی هستند. این افراد حساسیت غیرسلیاکی به گلوتن گندم دارند و نباید گلوتن بخورند. هنگامی که این افراد گلوتن می‌خورند علائمی مثل افسردگی، خستگی مفرط، درد شکمی، نفخ و اسهال از خود بروز می‌دهند و با قطع مصرف گلوتن این علائم هم در آنها از بین می‌رود. این بیماری را (NCGS) Non-Celiac Gluten Sensitivity می نامند. لازم است که این افراد گلوتن گندم را از رژیم غذایی خود حذف کنند تا آسیب به سیستم گوارشی خود را به حداقل برسانند. اگر شما هم جز کسانی هستید که به هیچ وجه نباید گلوتن گندم بخورند، اصلا نگران نباشید، سلینو کاله همه‌ی جایگزین‌های بدون گلوتن را که با خیال راحت می‌توانید میل کنید، برای شما فراهم کرده است.